Voor de eerste lichting van Videoland Academy is het thema voor de fictieprojecten Grounded Sci-Fi. Op een exclusieve Industry Talk tijdens IFFR hielpen drie experts het publiek van jonge makers een eindje op weg: schrijfster en muzikant Aafke Romeijn, regisseur Tim Fehlbaum en cultuur- en mediawetenschapper Dan Hassler-Forest.
Steven Van Roosmalen, Content Innovation Specialist bij het bedrijf, legt uit waarom voor het thema Grounded Sci-Fi is gekozen. Videoland heeft een breed publiek, maar juist door die bandbreedte kun je heel veel verschillende soorten content leveren. Streaming platform is een uitgelezen plek voor nicheproducten. En genrefans zijn superbelangrijk, omdat ze zich kunnen opwerpen als de ambassadeurs van het merk. Het unieke aan Videoland Academy is dat het de kijker een spiegel zal voorhouden hoe ons land er over een paar jaar uit kan zien. Een echt Nederlands verhaal dus, in een on-Nederlands genre.
In een minicollege ging wetenschapper, publicist en moderator Dan Hassler-Forest als een raket door het sciencefictiongenre. Wat veel mensen kennen zijn futuristische steden, buitenissige buitenaardsen, exotische werelden en spectaculaire en kostbare visual effects. Het zijn typische SF-elementen, die echter ook kunnen afstoten. En het zijn elementen die Europese filmmakers kunnen laten voelen dat ze buitenspel staan omdat ze de concurrentieslag niet aan kunnen.
Maar sciencefiction draait niet alleen om uiterlijk vertoon. Het is ook een ideaal genre om maatschappelijke thema’s te behandelen in allegorische vorm. De kern van álle sciencefiction is volgens Hassler-Forest ‘het novum’. Het novum is die ene uitvinding die het verschil maakt tussen onze en de fictieve wereld. Denk daarbij dus niet aan ruimteschepen of laserstralen, maar aan een concept als tijdreizen. En in het genre ‘Grounded Sci-Fi’ zijn die typische SF-elementen en gebruikelijke clichés als exotische werelden en buitenaardse wezens niet zo nadrukkelijk aanwezig, maar speelt zich vooral af in een herkenbare wereld in de nabije toekomst.
Daardoor kan het zijn dat een serie als Black Mirror door veel kijkers helemaal niet als sciencefiction wordt herkend- terwijl het dat toch écht is. Het geheim zit ‘m in het novum in een verder relatief herkenbare wereld, waardoor de kijker zich kan herkennen in het verhaal. Een ander succesvoorbeeld is de Duitse Netflix-serie Dark, dat ook in de realiteit is geworteld. Alhoewel Grounded Sci-Fi een recente aftakking van het moedergenre lijkt, is het dat allesbehalve. Kijk maar naar de Tarkovski-klassiekers Solaris en Stalker, die ook niet leunden op visual effects en werelden presenteerden waarvan je het gevoel had dat je er zó in zou kunnen stappen.
Als kind verslond Aafke Romeijn alles wat los en vast zat in de plaatselijke bibliotheek, maar tijdens haar studie Nederlands was het enkel literatuur wat de klok sloeg. En sciencefiction wordt niet als literatuur beschouwd. Maar toen ze dankzij haar man en zijn liefde voor Star Trek alsnog op het pad van sciencefiction kwam, ontdekte Romeijn dat het daar net als in de ‘echte literatuur’ draait om karakterontwikkeling. En dat die verhalen haar deden denken aan de favoriete verhalen uit haar kindertijd: die van Roald Dahl. Concept M is haar eerst gepubliceerde roman en haar “coming out als sciencefiction-nerd”. Het novum van het boek -een eerste deel van een beoogde trilogie- is dat in haar wereld na de Tweede Wereldoorlog een vreemde ziekte de kop op stak: kleurloosheid. Het is een genetische, chronische en fatale aandoening, waardoor de lijders ervan hun hele leven lang medicatie moeten slikken (‘kleurstof’). De ziekte zorgt voor een totaal ander ingericht zorgstelsel en politiek klimaat: door één ding te veranderen, verandert de hele wereld. Tegelijkertijd duiken er in de fictieve wereld ook elementen uit onze eigen realiteit op. Dat creëert herkenning maar ook humor, als de ziekte bijvoorbeeld onderwerp van een verhitte discussie is in de talkshow van Jeroen Pauw.
Volgens Romeijn zijn de SF-schrijvers in het Nederlandse taalgebied op een hand te tellen, met Hanna Bervoets als pionier op het gebied van ‘speculatieve fictie’. Wat de naamgeving van het genre betreft, denkt Romeijn dat Grounded Sci-Fi wellicht vooral bedoeld is als signaal van de uitgever en media-organisaties dat het hier ‘echte kunst’ betreft, vergelijkbaar met Will Eisner die, na een lange comics-carrière zijn volwassen strip niet aan de man gebracht kreeg, totdat hij de naam ‘graphic novel’ bedacht, of hoe een slimme uitgever een gat in de markt creëerde met de term ‘literaire thriller’.
Ook de Zwitsers-Duitse filmmaker Tim Fehlbaum voelt wat ongemak rond het genre-label. “Door een film als Spike Jonze’s Her geen sciencefiction te noemen, zeg je eigenlijk: het is beter dan je anders zou denken’. Met zijn lowbudget film Hell (uit 2009) trok hij Hollywood-regisseur Ronald Emmerich aan als producent. Hell (de Duitse titel heeft een dubbele betekenis, want verwijst ook naar het felle zonlicht) speelt in de nabije toekomst en is eigenlijk een zombiefilm zonder zombies. Het lichtthema werkt als verhaalelement, maar was ook een gouden greep om de lowbudget-karakter van de film te verbloemen. De overbelichting van de zon maakte het ook makkelijk om niet in het beeld gewenste zaken -die anders digitaal weggepoetst hadden moeten worden- gewoon in-camera op te lossen. In plaats van CGI-experts had Fehlbaum een man met een krachtige zaklamp op de set aan het rondschijnen. Het lichtelement demonstreert ook Fehlbaums gedachte dat een Grounded Sci-Fi-film behalve het novum ook een visueel idee vereist.
De film waar hij nu aan werkt, Haven: Above Sky, is opnieuw Grounded Sci-Fi. Letterlijk, want er komen geen ruimteschepen in voor, het verhaal blijft aan de grond. Ook hier geldt dat er maar één novum in de film zit. Stop je meer elementen erin, dan wordt het een allegaartje. Fehlbaums tip: probeer het zo realistisch en eenvoudig mogelijk te houden, en overdrijf vooral niet. Een andere tip is om slim gebruik te maken van wat er al is. Voor Haven: Above Sky hoefde hij geen beroep te doen op peperdure CGI, want moeder Natuur zorgde al voor een spectaculaire, exotische locatie in de vorm van het Duitse waddengebied. Een ander advies is om ook dicht bij de menselijke natuur te blijven. “Sciencefiction maakt het mogelijk om iets te zeggen over de huidige maatschappij. Maar nog belangrijker is dat de kern om menselijke emoties draait. Het moet over een menselijk issue gaan, of een intermenselijk dilemma. Dat maakt het project makkelijker te verkopen, ook als je geen sterren in de cast hebt.”
